Мясцовыя выбары     Беларусь - Расея     Праскі акцэнт     Экспэртыза свабоды     Эканоміка     Правы чалавека     Міжнародны аддзел     Рэгіёны     Вайна з тэрарызмам       Курапаты     Палітычная геаграфія     Беларускі Iнтэрнэт     Суайчыньнікі     Цытаты мінулага     Вострая брама     Беларуская     Aтлянтыда     Вольная студыя     Чытальная заля     Жывая мова     Данчык выбірае       Сымбаль веры     Агляд пошты     Дазвол на выезд     Здароўе     Мая Свабода     Прыватны дзёньнік       Шукайце ў Google     Час і Хвалі     Realaudio     Аўдыё-архiў     RFE/RL Newsline     Weekday Magazine     PBU Report     RFE/RL Homepage     Reprints         5 Траўня 2004   Зьлітавацца з нас ці зьлітавацца над намі?   Юрась Бушлякоў, Менск   У сёньняшнім выпуску – адказы на пытаньні, дасланыя на адрас “Жывой мовы”. Павал зь Менску папрасіў пракамэнтаваць ужываньне ў літаратурнай мове назоўніка дамачадцы, а таксама канструкцыі зьлітавацца з нас. Пачну з дамачадца. Гэта стараславянскае слова, сабранае з двух назоўнікаў – дом і чада – на ўзор грэцкага oikogens (даслоўна ‘той, хто нарадзіўся і ўзгадаваўся дома’). Дамачадцы ў даўнейшую пару – гэта, як правіла, дваровыя служкі, прыслуга, чаляднікі або – яшчэ – тыя людзі, якія жывуць у доме на правох сямейнікаў. Для беларускае мовы дамачадцы, відавочна, малахарактэрныя. Выглядае, што ў ХХ стагодзьдзі гэтае слова занесла было ў літаратурную беларускую з расійскае мовы, у якой – у сваю чаргу – яно пачало ўсё часьцей ужывацца з адценьнем іранічнасьці дый увогуле памалу выходзіць з ужытку. У сучаснай беларускай мове дамачадцаў, здаецца, можна трактаваць як сродак моўнай стылізацыі – дамачадцамі надаюць мастацкаму тэксту пэўную, скажам, архаічнасьць. Аднак у штодзённым маўленьні ўжываць дамачадцаў замест звыклых сямейнікаў, дамашніх, хатніх, сваіх наўрад ці варта. Цяпер пра канструкцыю зьлітавацца зь некага, нечага – з прыназоўнікам з пры дзеяслове зьлітавацца. Спалучэньне зьлітуйцеся зь мяне наш слухач выпісаў зь Бібліі ў перакладзе Васіля Сёмухі. Як вядома, у беларускай мове ёсьць цэлая група дзеясловаў, пры якіх залежнае слова ставіцца ў форме роднага склону: зь некага або зь нечага можам сьмяяцца, насьмiхацца, жартаваць, кпiць, рагатаць, глумiцца, дзiвiцца, цешыцца. Традыцыйна дзеясловы літавацца, зьлітавацца, зьмілавацца да гэтае групы не адносіліся: і ў старабеларускай мове, і ў беларускай літаратурнай мове новага часу тут другое кіраваньне – залежнае слова стаіць у форме творнага склону: напрыклад, зьлітавацца над чалавекам. Цяпер, праўда, можна заўважыць тэндэнцыю афармляць спалучэньне зь дзеясловам зьлітавацца на узор спалучэньняў зь сьмяяцца або, напрыклад, зьдзекавацца. Аднак пакуль што гэта толькі тэндэнцыя. Паўтараюся: слоўнікавая форма ў гэтым выпадку не пярэчыць гiстарычным фактам: зьлiтавацца (як i зьмiлавацца) над намi.

www.svaboda.org is © 2004 Radio Free Europe/Radio Liberty, Inc. All Rights Reserved.